احیای قنات تنها راه نجات کرمان/ رگ‌های کویر مسدود شدند

خبرگزاری مهر - گروه استان‌ها: در استان کرمان قنات‌های جوپار و اکبرآباد بم و بروات ثبت جهانی شده‌اند، در دیوارهای برخی از قنات‌های شهر بم کتیبه‌هایی از دوران هخامنشی کشف شده است و این نشان می‌دهد مردم کرمان از هزاران سال قبل راه تأمین آب در کویر را یافته بودند.

اما هم اکنون در سال ۱۴۰۱ مسئولان استان کرمان برای تأمین آب استان با چالش‌های عمده‌ای مواجه هستند که راه حلی هم برای آنها ندارند این در حالیست که احیای قنات‌ها به عنوان بهترین راه حل حل مشکل آب در مقابل چشم آنها قرار دارد اما اعتقادی به استفاده از این روش وجود ندارد.

احیای قنات‌ها به عنوان بهترین راه حل حل مشکل آب در مقابل چشم آنها قرار دارد اما اعتقادی به استفاده از این روش وجود ندارد

نگاهی به سیستم آبرسانی شهر کرمان حدود ۱۰۰ سال قبل نشان می‌دهد که کرمانی‌ها مهندسان آب ماهری بودند اما این روزها به جای استفاده از دانش نیاکانشان به سمت انتقال آب از خلیج فارس روی آورده‌اند.

در گذشته نه چندان دور سیستم آبیاری شهر کرمان بسیار هوشمندانه و البته برای مردم امروز رویایی بود، قنات‌های پر آب در اطراف شهر کرمان حفر شده بود و آب قنات‌ها توسط کانالهای و چاه‌های متعدد که در زیر سطح زمین حفر شده بود وارد آب انبارهای متعدد در محله‌های مختلف شهر کرمان می‌شد.

روش‌های کهن اما کار آمد رفع کم آبی در کرمان

و آب برای فصول گرم سال ذخیره می‌شد، همچنین بخشی دیگری از کانالهای قنات‌ها نیز از میانه خانه‌های قدیمی شهر کرمان می‌گذشت و مردم به آب مورد نیاز دسترسی داشتند.

همچنین بخشی از آب قنات‌ها نیز به سمت یخچال‌های گلی عظیم سطح شهر کرمان به خیابان زریسف، مویدی و خیابان پیروزی کنونی شهر کرمان منتقل می‌شد و البته دهها یخچال دیگر نیز در شهر وجود داشت که آب قنات‌ها را به یخ تبدیل می‌کردند و در سازه‌های مخلوطی شکل گلی برای تابستان انبار می‌کردند.

هنوز هم دهها آب انبار قدیمی به خصوص در مجموعه بازار کرمان وجود دارد که روزگاری امید حیات در شهر کرمان بودند همین سیستم هم در شهرهای دور و نزدیک استان ایجاد شده بود.

قنات‌ها کمترین میزان آب در دشت‌های کرمان را به وسیله رشته چاه‌ها و کانالهای آب و استفاده از سطح شیب دارد بهم متصل می‌کردند و منابع عظیم آب را در اختیار مردم قرار می‌دادند قنات‌ها کمترین میزان آب در دشت‌های کرمان را به وسیله رشته چاه‌ها و کانالهای آب و استفاده از سطح شیب دارد بهم متصل می‌کردند و منابع عظیم آب را در اختیار مردم قرار می‌دادند. هنوز هم بخش اندکی از آب شهر کرمان از قنات‌های بالا دست تأمین می‌شود اما به وضوح می‌توان دید که دیگر این قنات‌ها نقشی در سیستم تأمین آب شهر کرمان ندارند و اصولاً مهندسان هم دیگر اعتقادی به این سیستم آبیاری ندارند در مقابل چاه‌های متعددی در استان کرمان حفر شده که شبانه روز آب‌های دشت‌های کرمان را برداشت می‌کنند تنها ۹۸۱ چاه غیر مجاز در شمال کرمان و رقم عجیب ۸ هزار و ۶۸۶ چاه غیر مجاز در جنوب کرمان وجود دارد.

این چاه‌ها به دلیل توسعه بی رویه کشاورزی در استانی حفر شده‌اند که از سرانه بارندگی بسیار کمی برخوردار است و این در حالیست که در استان‌ها پر باران این حجم بالای باغ و مزارع کشاورزی احداث نشده است.

بسیاری از دشت‌های کرمان دیگر آب ندارند / ‏‬ برداشت آب را متوقف کنید

هر چند هم اکنون سعی شده با نصب کنتور بر روی چاه‌ها و عدم برداشت آب در برخی از فصول سطح آب‌های زیر زمینی حفظ شود اما در بسیاری از دشت‌های کرمان کار از کار گذشته و دیگر آبی در آبخوان‌ها باقی نمانده است.

سال‌ها از این چاه‌های آب برداشت و با روش‌های سنتی آب در مزارع و باغ‌ها رها شده و حالا کرمان برای آب خوردن و حفظ این باغ‌ها و مزارع با چالش جدی مواجه شده است شغل بسیاری از مردم در خطر است و در برخی از مناطق نیز شاهد مهاجرت مردم به مناطق پر آب تر هستیم و اگر این نوع برداشت آب متوقف نشود اوضاع بدتر هم می‌شود.

انتقال پر هزینه آب از خلیج فارس

این روزها آخرین راهکار مسئولان که با افتخار از آن یاد می‌شود انتقال آب خلیج فارس برای استفاده شرب در شمال کرمان است پروژه‌ای پر هزینه که اجرای آن در پشت خم و پیچ‌های خط لوله آب خلیج فارس گیر افتاده است.

اما وضع قنات‌های استان کرمان نیز از همه بدتر است و کمتر مورد توجه قرار گرفته‌اند، طی چند سال اخیر اما حرف‌های شعاری و بایدها و نبایدهایی در خصوص توسعه قنات‌های استان مطرح می‌شود که هنوز در سمینارها و پشت میزهای و مقالات دانشگاهی مطرح می‌شوند و نه اعتباری عملیاتی دارند و نه بودجه‌ای برای آنها اختصاص می‌یابد.

قنات رمز آبادانی روستاهای کرمان در کویر

اکثر قنات‌های استان به دلیل عدم رسیدگی، لایروبی، برداشت بیش از حد آب از چاه‌ها و استفاده نا درست از آب‌های موجود در حال تخریب هستند این در حالیست که بسیار هستند روستاهایی در دل کویر که هنوز هم با وجود یک قنات نفس می‌کشند. روستای محمد آباد یکی از این قنات‌ها است که پس از ۳۰ سال و پس از همت مردم و لایروبی قنات زندگی را به روستا برگردانده‌اند و جوانان در حال مراجعه مجدد به روستای برای کشت و زرع هستند.

بسیارند روستاهایی که به دلیل بی توجهی به لایروبی و احیا روستا به کلی از بین رفته و دیگر سکنه‌ای ندارند که می‌توان به ۶۰ روستای متروکه در شرق استان کرمان اشاره کرد.

حال سوال از مسئولان این است که چرا به جای احیای قنات‌ها در استان کرمان و استفاده از روش‌هایی که در طول قرن‌ها موفق بوده‌اند به سمت راه حل های پر هزینه و گاه دارای تبعات زیست محیطی هستند.

سوال از مسئولان این است که چرا به جای احیای قنات‌ها در استان کرمان و استفاده از روش‌هایی که در طول قرن‌ها موفق بوده‌اند به سمت راه حل های پر هزینه و گاه دارای تبعات زیست محیطی هستند عضو هیئت مدیره مرکز قنات‌های کرمان در گفتگو با خبرنگار خبرنگار مهر اظهار داشت: قنات رمز حیات در استان کرمان است و بسیاری از روستاها و مراکز جمعیتی استان کرمان با استفاده از آب قنات‌ها به وجود آماده‌اند و آباد شده‌اند.

محمد برشان افزود: انتظار ما این است که قدم‌های عملی برای احیای قنات‌ها و سرمایه گذاری در این بخش صرف شود زیرا با هزینه‌های بسیار کمتر از طرح‌های پر هزینه می‌توان قنات را در کرمان احیا و مشکلات بسیاری را در زمینه‌های مختلف رفع کرد.

وی عنوان کرد: قنات در استان کرمان فراموش شده و مورد غفلت جدی قرار گرفته است باید این آثار ارزشمند از گذشتگان را احیا و در این زمینه سرمایه گذاری کرد.

۱۹۳۵ قنات در کرمان قربانی چاه‌های عمیق می‌شوند

برشان افزود: هزار و ۹۳۵ قنات در مناطق مختلف استان کرمان به خصوص مناطق کویر وجود دارد اما سوال این است که مدیریت مصرف و نگهداری و احیای این قنات‌ها به خوبی انجام می‌شود؟

وی ادامه داد: قنات تنها راه نجات استان کرمان است هر چند که کمبود بارندگی روی قنات‌ها نیز اثر گذاشته است اما هنوز هم راهکار اصلی کمبود آب در کرمان همین سازه‌های تاریخی هستند.

وی خواستار احیای این قنوات و توجه به سازه‌های آبی استان کرمان شد و گفت: قنات‌های گوهر ریز جوپار، قاسم آباد و اکبرآباد بم و بروات ثبت جهانی شده‌اند و بخش قابل توجهی از کشاورزی این مناطق به وجود همین قنات‌ها وابسته است.

قنات تنها راه سازگار با طبیعت برای تأمین آب

برشان گفت: این قنات‌ها هیچ ضرری برای طبیعت ندارند بلکه همخوان‌ترین روش تأمین آب در طبیعت کرمان محسوب می‌شوند کرمان در واقع هفتمین استان کشور از نظر تعداد قنات و سومین استان از نظر میزان بهره برداری از این سازه‌ها محسوب می‌شود.

وی افزود: هنوز هم در بسیاری از روستاهای کشور همین قنات‌ها عامل زندگی و آبادانی، تأمین آب شرب و کشاورزی هستند اما هیچ سرمایه گذاری برای احیای آنها نمی‌شود و آبی که به دست ما می‌رسد دسترنج تلاش گذشتگان ماست.

وی تاکید کرد که باید از حفر چاه‌های عمیق جلوگیری کرد کرمان ظرفیت این حجم برداشت از سفره‌های آب زیر زمینی را ندارد.

گفته می‌شود تنها در بم حجم مجموع آب قنات‌های این شهرستان با مجموع آب زاینده رود برابری می‌کند و همین مساله نیز موجب ایجاد وسیع‌ترین نخلستان‌های کشوری در استان کرمان شده است.